In het Zuidelijk Westerkwartier werken we aan sterke natuur, met ruimte voor drie waterbergingsgebieden. Vlak voor het einde van 2019, op vrijdag 20 december, zijn de uitvoerende werkzaamheden in het Zuidelijk Westerkwartier officieel gestart in deelgebied De Drie Polders. Daar gaat de schop als eerste in de grond. Het streven is om de werkzaamheden binnen een jaar af te ronden. Projectleiders Menno van der Meer (waterschap Noorderzijlvest) en Mirjam Bakker (provincie Groningen) vertellen alles over wat er in De Drie Polders zal gebeuren.

Van planvorming naar uitvoering

Als opdrachtgevers hebben de provincie en het waterschap samen met de uitvoeringsorganisatie Prolander de voorbereidingen van de gebiedsontwikkeling in het Zuidelijk Westerkwartier opgepakt. Projectleiders Mirjam Bakker (provincie Groningen), Menno van der Meer (waterschap Noorderzijlvest) en ErnstJan Cornelius (Prolander) zorgden er in de planvormingsfase voor dat het ontwikkelde beleid én de wensen en behoeften van de omgeving werden meegenomen in de inrichtingsplannen. Inmiddels zijn de eerste inrichtingsplannen vertaald naar plannen voor de uitvoering. “Nu start de realisatiefase,” vertelt Menno van der Meer. “Dat betekent dat wij als opdrachtgevers een stapje terug doen. De aannemer en het ingenieursbureau zijn nu aan zet om de klus te klaren. Wij kijken mee, en springen in bij vragen en problemen. Daarnaast is voor ons de belangrijke taak weggelegd om wat er het komende jaar in De Drie Polders gebeurt vast te leggen en zichtbaar te maken voor de omgeving. Bijvoorbeeld met filmpjes, vlogs, foto’s en nieuwsartikelen.”

Aan die taak gaven de projectleiders eerder ook al gehoor. Eind 2019 lieten zij in een video zien wat deelgebied De Drie Polders in 2020 te wachten staat. In dit artikel lees je daar meer over.

Toekomstsbestendige natuur 

In de video wordt uitgelegd dat natuurherstel een hoofddoel is van de werkzaamheden in De Drie Polders. Mirjam Bakker: “De Drie Polders was vroeger een nat gebied, dat voornamelijk bestond uit natte hooilanden. Maar door de jaren heen veranderde dat beeld. De mens nam maatregelen om het gebied beter te ontwateren, zodat het langer in het jaar gebruikt kon worden.” Menno van der Meer: “Nu is het gebied een stuk droger, en vind je er veel uitgegraven slootjes van noord naar zuid. Een deel van de oorspronkelijke watergangen is ook gedempt.” Het gebied werd geschikter voor landbouw, maar tegelijkertijd verdwenen de oorspronkelijke landschappelijke eigenschappen van De Drie Polders. Verschillende plant- en diersoorten, zoals bijvoorbeeld het oranjetipje, de pinksterbloem, de grote modderkruiper, de otter, de watersnip en verschillende libelles en kikkers kregen het steeds moeilijker. 

Met de gebiedsontwikkeling willen we de dieren en planten die oorspronkelijk in De Drie Polders leefden weer een stevige positie geven. Dat doen we onder andere door oude natuurwaarden te herstellen. Flora en fauna krijgen daardoor een groter leefgebied, wat ze minder kwetsbaar maakt. Zo gaan we verlies van biodiversiteit in de regio tegen en dragen we bij aan natuur die ook met de komende klimaatveranderingen in stand kan blijven. Mirjam Bakker: “We streven dus naar een situatie die meer lijkt op hoe het vroeger was. Het natuurgebied wordt weer natter, en een aantal oude watergangen wordt hersteld.”

Natuurnetwerk Nederland

Door de natuur in de verschillende deelgebieden in het Zuidelijk Westerkwartier te verbinden en versterken sluiten we aan bij het Natuurnetwerk Nederland. In de laaggelegen stukken in het Zuidelijk Westerkwartier zijn nog veel kleine gebiedjes te vinden met bijzondere natuur. Doordat deze kleine gebieden niet met elkaar zijn verbonden, zijn ze erg kwetsbaar. De planten en dieren in zo’n klein gebied zijn dan kwetsbaar voor bijvoorbeeld inteelt, ziektes, gebrek aan voedsel of droogte. De kans op uitsterven is daardoor groter. Door deze kleine gebieden in het Natuurnetwerk met elkaar te verbinden, zorgen we dat de verspreiding van planten en dieren beter mogelijk is, en de kans op uitsterven een stuk kleiner wordt. Mirjam Bakker: “Het natuurgebied moet weer natter en gevarieerder worden. Om dat te bereiken leggen we plas dras zones aan (lage delen met daarop een laagje water van 0-20 cm), graven we extra petgaten en leggen we, op verzoek van de bewoners in het westelijk deel elzensingels en elzenbosjes aan. Om te voorkomen dat dieren de snelweg op gaan plaatsen we faunarasters.” 

Ruimte voor water

De inzet voor de natuur wordt in De Drie Polders gecombineerd met de inrichting van een waterbergingsgebied. Menno van der Meer: “De Lettelberterbergboezem kan op dit moment al worden ingezet als waterberging, maar doordat we steeds vaker te maken krijgen met extreme neerslag, moeten we in het Zuidelijk Westerkwartier meer ruimte reserveren om een overschot aan water tijdelijk te kunnen bergen. In De Drie Polders gaan we aan de slag om deze geschikt te maken voor het vasthouden en bergen van water. Ook gaan we ervoor  zorgen dat het wateroverschot straks via een goede en snelle toevoer naar de waterberging kan. Daarvoor worden het komende jaar nieuwe kades aangelegd, een nieuwe watergang gegraven (de Gave) en twee stuwen en een gemaal gebouwd.”

De Gave

Mirjam Bakker: “Vroeger liep tussen de rug van Midwolde en De Drie Polders, ongeveer ter hoogte van de snelweg een watergang: de Gave. Aan dat beeld van vroeger denken mensen met een goed gevoel terug. Ook gaven mensen aan dat zij langs de snelweg graag een meer gevarieerd landschap wilden zien, met zicht op de polder. Zij hebben ons daarom gevraagd om het landschap te verrijken met verspreid liggende bosjes, en de Gave te herstellen. Op precies dezelfde plek gaat ons dat helaas niet lukken, maar we graven vlakbij de snelweg wel een watergang. Deze nieuwe Gave zorgt voor meer variatie en dierenleven in het landschap. De nieuwe Gave wordt zo gemaakt dat zij snel water in het gebied kan laten als de waterberging wordt ingezet.” 

In deelgebied De Drie Polders kan straks ongeveer 1,2 miljoen m3 water worden vastgehouden en geborgen. Het is de verwachting dat het deelgebied ongeveer eens in de 25 jaar als waterberging wordt ingezet. Je moet dan denken aan een situatie waarin het gebied wordt verrast met een gigantische regenbui, terwijl de Lettelberterbergboezem al een hoge waterstand heeft. “Als het zover komt moeten we snel handelen. Een scenario is dat we de schuiven nabij het gemaal van De Drie Polders opentrekken, zodat het water in de Gave stroomt,” legt Menno van der Meer uit. “Vanuit de Gave verspreidt het water zich dan via de aanwezige slootjes in noordelijke richting. Die slootjes treden buiten hun oevers, zodat in het gebied wel een meter water komt te staan. Zo kunnen we tijdelijk veel water bergen, totdat we het weer kunnen afvoeren.” 

De eerste stappen

Menno van der Meer: “De aannemer is op dit moment in gesprek met het ingenieursbureau, om de plannen voor de uitvoering van dit deelgebied tot in detail te bespreken. Daarna haalt de aannemer in het gebied asbesthoudende duikers en andere verontreiniging weg, die we in de onderzoeksfase in de grond zijn tegengekomen. Zo zorgen we ervoor dat verontreiniging zich tijdens de werkzaamheden niet verspreidt. Daarna start de aannemer met het uitgraven van sloten en waterpartijen. Het materiaal (veen, zand, klei) dat daaruit vrijkomt wordt gebruikt om kades voor de waterberging mee op te werpen.” Dankzij eerder uitgevoerd onderzoek met proefkades in het gebied is gebleken dat er minder grond nodig is dan oorspronkelijk berekend. Zo is ontdekt dat de aanleg van de kades in De Drie Polders zelfvoorzienend kan worden uitgevoerd: het is niet nodig om materiaal aan te voeren van buitenaf. Er blijft zelfs grond over, die later zal worden gebruikt in Polder de Dijken-Bakkerom.

Rechts op de foto: Menno van der Meer.

Kunstwerken

Van de aanleg van de kades zullen inwoners van het gebied niet heel veel merken. Maar de aanleg van de kunstwerken (het gemaal en de stuwen) zal meer opvallen. Daarvoor worden namelijk kleine bouwplaatsjes ingericht en komen er kranen en heistellingen het gebied in. Menno van der Meer: “Over hoe dat er precies uit gaat zien en wanneer die werkzaamheden plaats zullen vinden kan ik nu nog weinig zeggen. De aannemer daarvoor wordt namelijk over een paar weken pas bekend. Als het zover is gaan we met hen in gesprek en maken we een planning voor het komende half jaar.” In ieder geval zal de overlast tot een minimum worden beperkt.

Foto: Menno van der Meer en Mirjam Bakker.

Een hoger waterpeil

Dat voor de werkzaamheden in De Drie Polders een jaar is uitgetrokken betekent niet dat de natuur zich begin 2021 al volledig heeft aangepast, legt Mirjam Bakker uit. “We treffen nu maatregelen voor de natuur waarvan de effecten soms niet direct zichtbaar zijn. Als de werkzaamheden afgerond zijn zullen we geleidelijk het waterpeil opschroeven, zodat de planten en dieren kunnen wennen aan een nattere situatie. Het zal enkele jaren duren voordat de natte hooilanden met de bijbehorende planten en dieren in De Drie Polders weer hersteld zijn.”

Projectbureau

Tijdens de werkzaamheden staat in het gebied een projectbureau met bezoekerscentrum. In het bezoekerscentrum kunnen geïnteresseerden een dag in de week terecht voor meer informatie: er wordt een mini-tenstoonstelling ingericht, er zullen (op aanvraag) veldexcursies vandaan vertrekken en presentaties worden gegeven. Zo kun je als bezoeker op een laagdrempelige manier inzicht krijgen in wat er in de gebiedsontwikkeling gebeurt. Dat is erg belangrijk, vinden Menno van der Meer en Mirjam Bakker: “We zijn aan het werk in de ‘achtertuin’ van de inwoners. Zij moeten de mogelijkheid krijgen om mee te kijken, en als ze vragen hebben, willen we niet dat ze daarmee blijven zitten.” Het Projectbureau reserveert ook eens per week een inloopmoment. Dan staat er gegarandeerd iemand voor je klaar om je vragen te beantwoorden.

Foto: projectbureau met bezoekerscentrum.

Wist je dat het projectbureau zelf én de inventaris zijn hergebruikt van andere locaties? In dit artikel lees je er meer over.